ÖRNEKLERLE YURTDIŞI BORÇLANMA HAKKI VE İSVİÇRE PRİM TRANSFERİ
OĞUZHAN DEMİRHAN SGK MÜFETTİŞİ
ÖRNEKLERLE YURTDIŞI BORÇLANMA HAKKI VE İSVİÇRE PRİM TRANSFERİ
Giriş
Yurtdışında yaşayan vatandaşlarımıza özgü sağlanan, sosyal güvenlik haklarının en temeli, sosyal güvenlik kurumlarından borçlanma yolu ile emeklilik hakkı elde edilmesidir. Bu hakkın nasıl ve ne şekilde kullanılacağına ilişkin olarak 2147 sayılı Kanun( mülga) ile 3201 sayılı Kanunlar yürürlüğe konulmuştur.
Daha sonra 19.07.2019 tarihli, 30836 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 7186 sayılı Kanunla, “3201 sayılı Yurt Dışında Bulunan Türk Vatandaşlarının Yurt Dışında Geçen Sürelerinin Sosyal Güvenlikleri Bakımından Değerlendirilmesi Hakkında Kanun’da
- a) Borçlanma prim oranı
- b) Borçlanılan sürelerin kabul edileceği sigortalılık statüsü
- c) Borçlanmada sigortalılık başlangıç tarihinin tespiti İle ilgili değişiklikler yapılmıştır.
Çalışmamızın temel konusunu oluşturan bu çalışmada; dönemler itibariyle borçlanma hak ve yükümlülüklerinin nasıl ve ne şekilde kullanılacağını örneklerle anlatımına yer verilecektir.
İLGİLİ MEVZUAT HÜKÜMLERİ
3201 Sayılı Yurt Dışında Bulunan Türk Vatandaşlarının Yurt Dışında Geçen Sürelerinin Sosyal Güvenlikleri Bakımından Değerlendirilmesi Hakkında Kanun
Yurtdışında Geçen Sürelerin Borçlandırılması Ve Değerlendirilmesine İlişkin Yönetmelik
2011/48 Sayılı SGK Genelgesi
2018/38 Sayılı SGK Genelgesi
2019/16 Sayılı SGK Genelgesi
1-Yurtdışı Borçlanması Yapabilecek Kişiler
Yurtdışı borçlanması yapabilmek için; borçlanma yapabilecek kişinin Türk vatandaşlığı statüsüne, borçlanma yaptığı anda sahip olması gereklidir. Borçlanma talebinde bulunan kişinin, borçlanma yapabileceği süreler Türk vatandaşlığı şeklinde geçse de, borçlanma talebinde bulunduğu dönemde Türk vatandaşlığı bulunmuyor ise; yurtdışı borçlanma talebi geri çevrilecektir.
İSTİSNA: Türk vatandaşlığı ile birlikte yabancı ülke vatandaşlığı devam edenler de söz konusu Kanun ile getirilen düzenlemeden yararlanabileceklerdir.
İSTİSNA: Mavi Kart/ Pembe Kart sahibi vatandaşlar; Türk vatandaşlığından çıkmadan önce borçlandıkları ya da borçlanma talebinde bulundukları yurtdışı süreleri kazanılmış hak niteliğinde olduğundan, borçlanmaları geçerli sayılacak, aylığa hak kazanmada ve aylık hesabında Kanuna göre Türkiye’de geçmiş bir hizmet olarak değerlendirilecektir.
İSTİSNA: Bulgaristan’dan 1/1/1989-8/5/2008 tarihleri arasında zorunlu göçe tabi tutularak ülkemize gelen soydaşlarımıza, bu ülkede geçen çalışma sürelerinde Türk vatandaşı olma şartı aranmaksızın borçlanma hakkı tanındığından, bu kimselerin borçlanma talep tarihinde Türk vatandaşı olmaları yeterli sayılarak borçlanma işlemi yapılacaktır.
2-Borçlanma Yapılabilecek Süreler
3201 sayılı Kanun ve buna bağlı olarak yürürlüğe konulan 2011/48 sayılı genelgede borçlanma süreleri aşağıda yazıldığı şekilde belirtilmiştir.
- Yurtdışında Geçen Sigortalılık Süreleri
- Ev kadını olarak geçen süreler ( Medeni Duruma bakılmaz)
- Sigortalı olarak çalışırken işten ayrılan kişinin bu sürelerin arasında veya sonunda her birinde bir yıla kadar olan işsizlik süreleri
İSTİSNA: 18 yaşını doldurulmasından önceki süreler borçlandırılmaz.
İSTİSNA: Ev kadınlarının Türkiye’ye giriş ve çıkış tarihleri arasında kalan süreler borçlandırılmaz.
İSTİSNA: Almanya’da istisna akdi kapsamında iş üstlenen Türk işverenlerince çalıştırılan Türk işçilerinin bu ülkedeki çalışma süreleri borçlandırımaz.
İSTİSNA: İkili sosyal güvenlik sözleşmeleri ve Avrupa Sosyal Güvenlik Sözleşmesi hükümlerine göre yurtdışında geçici görevli bulunanların, geçici görevde geçen süreleri borçlandırılmaz.
3- Borçlanma Tutarı
3201 sayılı Kanun 7186 sayılı Kanunla değiştirilmeden önce borçlanma tutarı, günlük prime esas kazancın alt ve üst sınırları arasında kalmak kaydıyla başvuru sahibince seçilen kazancın yüzde % 32’si idi.
1/8/2019 (dahil) tarihinden itibaren yapılacak başvurularda, Kanun uyarınca hesaplanacak bir günlük borçlanma tutarı, başvuru tarihinde geçerli olan günlük prime esas kazancın alt ve üst sınırları arasında kalmak kaydıyla başvuru sahibince seçilen kazancın yüzde % 45’i alınmak suretiyle belirlenecektir.
Örnek: 1/8/2019 tarihinde yurt dışında geçen 5400 gün sigortalılık süresini, günlük 85.28 TL kazanç üzerinden borçlanmak isteyen sigortalının bir günlük borçlanma tutarı, 85.28 x % 45 = 38,376 TL, toplam borç tutarı ise 38,38 x 5400 = 207.252,00 TL olacaktır.
4-Borçlanılan Sürelerin Değerlendirilmesi
Daha önceki uygulamada; yurtdışı borçlanma talebinde bulunan kişiler, borçlanma talep dilekçesinde yer alan borçlanma sürelerini belirleyebiliyor iken; 7186 sayılı Kanunla, “3201 sayılı Yurt Dışında Bulunan Türk Vatandaşlarının Yurt Dışında Geçen Sürelerinin Sosyal Güvenlikleri Bakımından Değerlendirilmesi Hakkında Kanun’da” yapılan düzenlemelerle
Borçlanılan süreler; Türkiye’de sigortalılığı olanlar için sigortalılık başlangıç tarihinden, olmayanlar için ise borçlanma tutarlarını tamamen ödedikleri tarihten itibaren geriye götürülecektir.
Örnek: 5/8/2019 tarihinde Almanya’da geçen sigortalılık sürelerinden 5400 gün borçlanmak istediğini belirterek borçlanma talebinde bulunan sigortalının, borçlanmaya esas belgesinde 1/5/1990-30/4/2000 ve 1/1/2010-6/9/2016 süreleri kayıtlıdır. Buna göre, öncelikle belgede kayıtlı son tarih olan 6/9/2016 tarihinden 1/1/2010 tarihine kadar 2406 gün, kalan 2994 gün ise 30/4/2000 tarihinden geriye doğru olmak üzere borçlandırılacaktır.
İSTİSNA: 2008 Ekim ayı başından sonra Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (c) bendi kapsamında sigortalı olarak çalışmaya başlayanların bu tarihten önceki süreleri borçlanılmış ise sigortalılığın başlangıcı geriye götürülmeyecektir.
5-Borçlanmanın Değerlendirileceği Sigortalılık Statüsü
Kanunun 5 inci maddesinin dördüncü fıkrasında yapılan değişiklikle, 1/8/2019 (dahil) tarihinden itibaren borçlandırılan yurt dışı sürelerinin 5510 sayılı Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamında geçmiş sigortalılık süresi olarak kabul edileceği öngörülmüştür.
Buna göre, 1/8/2019 tarihinden itibaren yurt dışı sürelerini borçlanma talebinde bulunanların borçlanma işlemleri talep tarihindeki en son sigortalılık statüsüne bakılmaksızın 4/1-(b) kapsamında sonuçlandırılacaktır.
Örnek: 9/11/1980-27/4/2017 tarihleri arasında Almanya’da geçen çalışmalarını 1/8/2019 tarihinde borçlanma talebinde bulunan sigortalının, Türkiye’de 20/5/2019-5/6/2019 tarihleri arasında 5510 sayılı Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında hizmeti bulunmaktadır. Sigortalının 9/11/1980-27/4/2017 tarihleri arasında Almanya’da geçen çalışma sürelerinin borçlandırılması işlemleri talep tarihindeki sigortalılık statüsüne bakılmaksızın 4/1-(b) kapsamında sonuçlandırılacaktır.
5510 sayılı Kanunun 5 inci maddesinin birinci fıkrasının (g) bendi kapsamında yurt dışında çalışanların borçlanma işlemleri de talep tarihindeki sigortalılık statüsüne bakılmaksızın 4/1-(b) kapsamında sonuçlandırılacaktır.
Örnek: 5510 sayılı Kanunun 5 inci maddesinin birinci fıkrasının (g) bendi kapsamında 19/12/2016-27/4/2017 tarihleri arasında Türkmenistan’da geçen çalışmalarını 2/8/2019 tarihinde borçlanma talebinde bulunan sigortalının, Türkiye’de 20/5/2017-20/2/2018 tarihleri arasında 4/1-(a) kapsamında hizmeti bulunmaktadır. Sigortalının 19/12/2016-27/4/2017 tarihleri arasında Türkmenistan’da 5/1-(g) kapsamında geçen çalışma süreleri borçlanma talep tarihindeki sigortalılık statüsüne bakılmaksızın 4/1-(b) kapsamında sonuçlandırılacaktır.
Önemli NOT: Uluslararası sosyal güvenlik sözleşmelerinde Türk sigortasına girişinden önce akit ülke sigortasına girdiği tarihin Türk sigortasına girdiği tarih olarak kabul edileceğine ilişkin özel hüküm bulunan ülkelerdeki sigortalılık, akit ülke giriş tarihi esas alınarak hesaplama yapılır: Türkiye’de Kanunun 4/1-(a) bendi kapsamında 1/6/2014 tarihinde, Almanya’da ise
Örnek: 1/1/1983 tarihinde çalışmaya başlayan sigortalı Almanya’da 1/1/1983- 31/12/1997 süresinde geçen 5400 gün çalışmasını borçlanmıştır. Sigortalı, adına tahakkuk ettirilen borç miktarını 12/9/2016 tarihinde ödemiş ve aynı tarihte aylık talebinde bulunmuştur. Bu durumda ilgilinin Türkiye’de ilk işe giriş tarihi 1/1/1983 olarak dikkate alınacak ve aylığa hak kazanıp kazanmadığının tespiti bu tarihe göre yapılacaktır.
Önemli NOT: Danimarka, İngiltere, İsveç, Libya, Norveç, Romanya, Sırbistan ve Karadağ ile imzalanan sosyal güvenlik sözleşmelerinde Türk sigortasına girişinden önce akit ülke sigortasına girdiği tarihin Türk sigortasına girdiği tarih olarak kabul edileceğine ilişkin özel hüküm bulunmamaktadır.
Örnek: Türkiye’de sigortalılığı bulunmayan vatandaşımız İngiltere’de 1/1/1984- 31/12/1999 süresinde geçen 5760 gün sigortalılık süresini borçlanmıştır. Adı geçen, tahakkuk ettirilen borç miktarını 15/9/2014 tarihinde ödemiş ve aynı tarihte aylık talebinde bulunmuştur. Ülkemiz ile İngiltere arasında yürürlükte bulunan sosyal güvenlik sözleşmesinde, Türk sigortasına girişinden önce İngiltere sigortasına girişin, Türk sigortasına giriş olarak kabul edileceğine ilişkin bir hüküm yer almadığından adı geçenin ilk işe giriş tarihi, borcunu ödediği tarihten 5760 gün geriye götürülerek 15/9/1998 olarak belirlenecektir.
6-Aylık Bağlama Şartları:
Aylık bağlanabilmesi için; yurda kesin dönülmüş, tahakkuk ettirilen borcun tamamının ödenmiş, sosyal güvenlik kanunlarına göre aylığa hak kazanılmış ve Kuruma yazılı başvuruda bulunulmuş olması şarttır.
Önemli NOT: Yurda kesin dönüş yapma kavramı; borçlanma yapacak kişinin, Türkiye’ye ikametgahını aldırma anlamına gelmemektedir. Bu deyiminden anlaşılacak olan ; kişinin, yurt dışındaki çalışmalarının sona ermesi, ikamete dayalı bir sosyal sigorta ya da sosyal yardım ödeneği almamalarıdır. Özetle; kişi yurtdışında ikamet etse dahi kendisine aylık bağlanabilecektir.
7-İsviçre Prim Transferi
Türkiye’nin imzaladığı sosyal güvenlik sözleşmeleri arasında sadece Türkiye - İsviçre Sosyal Güvenlik Sözleşmesinde kesilen primlerin transferine ilişkin düzenlemelere yer verilmiştir.
Diğer ülkelerde yaşayan vatandaşlarımız, bu ülkelerdeki primlerini Türkiye’ye getiremeyecekler ve sadece borçlanarak emeklilik hakkı elde edeceklerdir.
Türk vatandaşlarının İsviçre'deki çalışmaları esnasında işçi ve işveren hissesi dahil olmak üzere yaşlılık ve ölüm sigortası primi olarak kesilen tutarın tamamının Kuruma transferine imkan veren düzenlemeye yer verilmiştir.
Sonuç
Yurtdışı borçlanma; kişilerin çifte emeklilik hakkına sahip olmasını sağlayan borçlanma türlerinden biridir. Ancak Türkiye’den alınacak aylıkların ilgili ülke sosyal güvenlik sisteminde nasıl değerlendirileceğine ayrıca bakılması gerekir. Yurtdışı borçlanma yapmak suretiyle kısmi aylığa hak kazananlara, daha sonra bu aylıklarını tam aylığa dönüştürebileceklerdir.
Yurtdışında yaşayan vatandaşlarımız, borçlanma yaparken, Hizmet kayıtlarında borçlanma tutarlarının brüt şekilde görüneceğinin ancak ödemenin ise net tutar üzerinden hesaplandığını bilmesi gerekmektedir. Kimi zaman aracılar tarafından vatandaşlarımızdan net tutar üzerinden olarak alınan paralar, hizmet kayıtlarında yer alan SPEK tutarı alınmış gibi gösterilerek bu kişliler mağdur edilmektedirler. Bu tür mağduriyetlerin önüne geçebilmek için, SGK tarafından görevlendirilen Yurtdışı Borçlanma servis görevlileri ile irtibatta bulunularak, görevli personel tarafından hesaplanacak tutarlara itibar ederek işlemleri sonuçlandırmaları kendileri lehine olacaktır.
Bazı basın ve yayın organlarında; sigortalının yurtdışında işe giriş tarihinin, Türkiye’de işe giriş tarihi olarak ele alınacağına ilişkin hükmün kaldırıldığı haberi yanlıştır. Sosyal Güvenlik Kurum’un 2019/16 sayılı genelgesinde ilk işe giriş tarihinin belirlenmesinde 2018/38 sayılı Genelgenin Altıncı Bölümünün ”1. Sigortalılık Başlangıcının Tespiti” başlıklı bölümündeki açıklamalar uyarınca işlem yapılacağı açıklanmıştır. Bu durumda uygulama aynen devam etmektedir.