5510 SAYILI KANUN AÇISINDAN İŞYERİ KAVRAMI VE İŞYERİ TESCİLLERİNDE ÖZELLİKLİ DURUMLARIN İNCELENMESİ
OĞUZHAN DEMİRHAN SGK MÜFETTİŞİ
5510 SAYILI KANUN AÇISINDAN İŞYERİ KAVRAMI VE İŞYERİ TESCİLLERİNDE ÖZELLİKLİ DURUMLARIN İNCELENMESİ
Giriş
İşyeri kavramı, işveren veya alt işveren olarak değerlendirilmek için öncelikle irdelenmesi gereken bir kavramdır. İşyeri; 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu açısından, sigortalıların maddi ve maddi olmayan unsurları ile birlikte işlerini yaptıkları yer olarak tanımlanmıştır. Kanun’un 11.maddesinde işyeri sayılan yerler “İşyerinde üretilen mal veya verilen hizmet ile nitelik yönünden bağlılığı bulunan ve aynı yönetim altında örgütlenen işyerine bağlı yerler, dinlenme, çocuk emzirme, yemek, uyku, yıkanma, muayene ve bakım, beden veya meslek eğitimi yerleri, avlu ve büro gibi diğer eklentiler ile araçlar da işyerinden sayılır” şeklinde ifade edilmiştir.
İşyeri, işveren açısından; hizmet akdiyle sigortalı çalıştırdığı yer, kendi nam ve hesabına bağımsız çalışanlar açısından ise işlerini yürüttükleri yerlerdir. İşveren sigortalı çalıştırmaya başladığı andan itibaren işyerini tescil ettirip prim ödeme yükümlüsü haline gelir.
1.İşyeri Kavramının Unsurları
1.1.İşyerini Oluşturan Maddi ve Maddi Olmayan Unsurlar
İşyerinin maddi unsurları; arsa, bina, tesisat, makine, demirbaş vb. sıralanabilir. İşyerinin maddi olmaya unsurları ise; haklar, tecrübe, buluş ve müşterilerle olan ilişkiler, müşteri çevresi, ticaret unvanı vb. olarak sıralanabilir.
1.2. İşyerine Bağlı Yerler
Kanun’un 11.maddesinde; işyerinde üretilen mal veya verilen hizmet ile nitelik yönünden bağlılığı bulunan ve aynı yönetim altında örgütlenen işyerine bağlı yerlerde işyeri kapsamında yer aldığı ifade edilmiştir.
İşyerine bağlı yerleri belirlerken; asıl isin ayrıntısı ve tamamlayıcısı olan yerlerdir. Bir yerin işyerine bağlı yer olarak nitelenmesi için bu yerin tatili halinde diğer islerinde sekteye uğraması ve işyerinde gaye olan amacın meydana gelmemesi, bu islerin ve görüldüğü yerlerin birbirine sıkı sıkıya bağlı ve tabi olması, her birinin müstakilden aynı ana gaye ve neticeyi meydana getirememesi, ancak hep birlikte bütünü teşkil etme şartları aranacaktır.
Örnek: Bir tekstil işyeri; depo, serim, kesim, dikim, tela, ütü, boya ve pazarlama bölümlerinden oluşmaktadır. Tekstil işyerine ait bu bölümler, işletmenin bir bütününü oluşturduğundan, bu işyeri için tek işyeri dosyası tescil edilecektir.
Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği’nin 27.maddesi gereğince, esas işin ayrıntısı veya tamamlayıcısı olmakla birlikte sigortalıların birbirine karışma durumu yok ise bu işyerleri bağımsız olarak tescil edilecektir.
Örnek: Yukarıda yer alan örnekte, depo bölümünün işyeri dışında fiziken bağlılığı bulunmayan bir yerde bulunuyor ve burada işçi çalıştırılıyor ise, depo bağımsız işyeri sayılacak ve depo için ayrıca işyeri tescil edilmesi gerekmektedir.
1.3. Dinlenme, Çocuk Emzirme, Yemek, Uyku, Yıkanma, Muayene Ve Bakım, Beden Veya Meslek Eğitimi Yerleri, Avlu Ve Büro Gibi Diğer Eklentiler İle Araçlar
Dinlenme, Çocuk Emzirme, Yemek, Uyku, Yıkanma, Muayene Ve Bakım, Beden Veya Meslek Eğitimi Yerleri, Avlu Ve Büro Gibi Diğer Eklentilerin işyerinden sayılabilmesi için, bu yerlerin işyeri ile fiziki yönden bağlılığının bulunması gerekmektedir.
Araçların işyerinden sayılması için aynı yönetim altında örgütlenmesi gerekecek olup işyerinde bulunan ve farklı bir kişiye, işverene ait olan araç işyerinden sayılmayacaktır. İşyerindeki her türlü otobüs, otomobil, kamyon gibi taşıt aracının yani sıra, vinç, buldozer, dozer, forklift gibi araçlarda işyerinden sayılacaktır.
Örnek: İşveren tarafından tahsis edilen kamyon ile yük taşırken kaza olayının meydana gelmesi durumunda, meydana gelen kaza iş kazası sayılacaktır. Kazanın meydana geldiği kamyon, sigortalı açısından işyeri sayılacaktır.
Örnek: İşyeri sahası içerisinde bulunan, işçi lojmanında meydana gelen kaza ise fiziki bağlılık bulunmadığından iş kazası olarak kabul edilmeyecektir.
İşveren tarafından sağlanan araçlarla işe gidip gelirken meydana gelen kazalar da iş kazası sayılacaktır.
2.İşyerinin Tescili
5510 sayılı Kanun açısından sigortalı çalıştırılan bir işyerinin Sosyal Güvenlik Kurum ünitelerince tescil edilmesi gerekmektedir. İşyerleri, işveren tarafından düzenlenecek işyeri bildirgesi ile tescil edilebileceği gibi, SGK üniteleri veya denetim birimlerince re’sen tescil edilebilir.
2.1.İşveren Tarafından Tescil
İşveren, en geç sigortalı çalıştırmaya başladığı tarihte Kurumca belirlenen şekle uygun olarak işyeri bildirgesi vererek işyerini tescil ettirecektir. Sigortalının işe başladığı tarih, hafta tatiline denk gelirse, işyeri tescili ilk iş gününde tescil ettirilecektir.
Örnek: (A) işvereni, 20.05.2020 tarihinde bir sigortalı ile işyerinde faaliyete başlamıştır. İşveren, işyeri bildirgesini 20.05.2020 tarihinde Kuruma vermekle yükümlüdür.
Örnek: Yukarıda yer alan örnekte, işveren ilk defa 23.05.2020 tarihinde sigortalı çalıştırmaya başlasaydı, işyeri bildirgesi 23.05.2020 tarihinin Cumartesiye denk gelmesi nedeniyle 25.05.2020 tarihinde işyerini tescil ettirebilecektir.
Önemli Not: İlk defa tescil edilen işyerlerinde, sigortalı/sigortalılara ait işe giriş bildirgelerinin 1 ay içinde verilebileceğini unutmamak gerekir.
2.2. İşyerinin İlgili Kurumlar Tarafından Tescili
Şirket kuruluşunun ticaret sicili memurluklarına bildirilmesi halinde yapılan bu bildirim Kuruma yapılmış sayılır ve ilgililerce ayrıca işyeri bildirgesi düzenlenmez. Ticaret sicili memurlukları, kendilerine yapılan bu bildirimi en geç on gün içinde Kuruma bildirmek zorundadır.
2.3. İşyerinin Kurum Üniteleri ve Denetim Elemanları Tarafından Tescili
5510 sayılı Kanunun 11 inci maddesinin altıncı fıkrası ile Kuruma verilen yetki doğrultusunda Kurum; valilikler, belediyeler ve ruhsat vermeye yetkili diger kamu ve özel hukuk tüzel kişilerince verilen yapı ruhsatlarına istinaden otomatik isyeri tescili yapılmasına karar vermiştir. Yapı ruhsatlarına istinaden otomatik işyeri tescili yapılabilmesi için yapı ruhsatına başvuranlar tarafından ruhsat vermeye yetkili mercilere yapılan yapı ruhsatı başvurularında verilen bilgiler ruhsat vermeye yetkili merci Kuruma on-line olarak aktarılacaktır.
Bu aktarma sonucunda yapı ruhsatına istinaden işyerinin otomatik tescil işlemi ve e-Sigorta aktivasyon işlemi yapılacak ve işveren Kuruma müracaat etmeden e-Sigorta işlemlerini yapabilecektir.
Örnek: (A) Belediyesine inşaat yapmak için başvuran (B) gerçek kişisine ait yapı ruhsatı tanzim edildiği tarihte, ilgili Belediye tarafından yapı ruhsatı ve ilgili belgeler, online olarak SGK sistemine aktarılacaktır. SGK tarafından yapı ruhsatına istinaden yapı ruhsat tarihi esas alınarak işyeri tescil edilecektir. İşverenin daha sonra işyeri bildirgesi vermesi halinde işyeri tescil bilgileri, işverenin bildirimde bulunduğu tarih itibariyle güncellenecektir. İşverene ayrıca idari para cezası uygulanmayacaktır.
Kurum’un denetim ve kontrolle görevli memurlarınca yapılan yerel, kaydı ve fiili denetimler sonucunda, sigortalı çalıştırdığı halde işyerinin tescil edilmediği ya da tescil tarihinden daha önce sigortalı çalıştırıldığının tespiti halinde, işyeri yeniden veya ilk defa olarak tescil ettirilebilir.
Örnek: Sosyal Güvenlik Müfettişi tarafından yapılan bina asgari işçilik incelenmesi sırasında; defter, kayıt ve belgelerde, işyerinin tescil edildiği tarihten daha önce faaliyete başladığı tespit edilmiştir. Bu durumda; müfettiş tarafından işe başlanılan tarih itibariyle işyeri bildirgesinin güncellenmesi istenecek olup, ayrıca işveren hakkında işyeri bildirgesinin süresi içerisinde verilmemesinden ötürü idari para cezası uygulanacaktır.
2.4.Alt İşverenlerin Bildirimi
5510 sayılı Kanunda: “Bir işverenden, işyerinde yürüttüğü mal veya hizmet üretimine ilişkin bir iste veya bir isin bölüm veya eklentilerinde is alan ve bu is için görevlendirdiği sigortalıları çalıştıran üçüncü kişiye alt işveren denileceği” belirtilmiştir.Alt işverenlerin, çalıştırdıkları sigortalılar için işyeri bildirgesi düzenlemeleri gerememekte olup yazı ile bildirimde bulunmaları yeterlidir.